Zoo stoot het Steen der Graven langs de Lieve, / symbool van leed en nooit verstorven klacht, / vooraan op ’t plein (...) / Een huizenrei van donkre weelde en pracht.

Adolf Herckenrath (1947)
Uitgebreid zoeken

Toon volledige lijst

Terug naar index

ORCZY, EMMA (barones)

(Tarnaörs, Hongarije, 23.9.1865 - Henley-on-Thames, Engeland, 12.11.1947)

Emma Magdalena Rozália Mária Jozefa Borbála (Emmuska) Orczy de Orczi, ook wel Barones Orczy genoemd, was een Hongaars-Engelse schrijfster. In haar boek Leatherface uit 1916 beschrijft ze een fictieve, gemaskerde Gentse held Leatherface.

Haar ouders ontvluchtten hun landgoed in Hongarije voor een dreigende opstand toen ze drie jaar was. Ze leefden in Boedapest, Brussel en Parijs, tot ze zich in 1880 in Londen vestigden. Emma trouwde in 1894 met Montagu Barstow en begon na de geboorte van haar zoon te schrijven, aanvankelijk met weinig succes, maar dat veranderde met de figuur van de Scharlaken Pimpernel in 1903; eerst een theatersucces in Londen en later ook in het buitenland.

Barones Orczy schreef vóór Leatherface een twaalftal boeken van de Scarlet Pimpernel-serie over een gemaskerde dandy die aristocraten redt van de guillotine tijdens de Franse Revolutie. Een verhaal dat in 1982 nog verfilmd werd met Ian McKellen in één van de hoofdrollen. De Scarlet Pimpernel geldt als één van de inspiratiebronnen voor Zorro (1919, Johnston McCulley, een Amerikaan die op de slagvelden van de Eerste Wereldoorlog gevochten had), samen met vele andere figuren in dat genre.

Het internationale succes van The Scarlet Pimpernel bracht Orczy en haar man rijkdom en ze leefden in weelde op hun landgoed in Kent, hun mooie huis in Londen en hun riante villa in Monte Carlo. Orczy schreef haar autobiografie onder de titel Links in the Chain of Life (1947).

Orczy richtte ook de Women of England's Active Service League op, een niet-officiële organisatie die vrouwen aanmoedigde alle mannen te overhalen tot actieve dienst in de geallieerde legers. Ongeveer 20.000 vrouwen maakten deel uit van haar organisatie.

Barones Orczy en Gent

De roman Leatherface (1916) beschouwde Orczy zelf als haar grootste succes na The Scarlet Pimpernel-serie. Het vertelt van een geheimzinnige bondgenoot van Willem van Oranje, die de strijd aangaat met hertog Alva en het beleg voor het Gentse Spanjaardenkasteel slaat en het inneemt. Tegelijk is hij verwikkeld in een romantische intrige met de Spaanse schone Lenora de Vargas, dochter van de rechterhand van Alva. Zij werd als spionne ingezet door de Bloedraad door haar te laten trouwen met de zoon van de Gentse baljuw Van Rijcke. Uiteindelijk kiest Lenora de Vargas voor de Vlaamse held.

Deze roman is historisch (erg) losjes gebaseerd op de ware gebeurtenissen vanaf 1572 (het beleg van Bergen, de Mechelse furie en de Bloedraad) en 1576 (muitende Spaanse troepen, beleg en overgave van het Gentse Spanjaardenkasteel, verdedigd door de Vrouwe Mondragon en een vendel Spaanse troepen, en de start van de calvinistische Gentse Republiek, na het overlijden van landvoogd Requesens en de Vrede van Gent; Alva was dan reeds enkele jaren teruggeroepen naar Spanje).

Leatherface leest inderdaad vlotjes als een Zorro-verhaal, wat betreft snelheid, wisselende actie en overwicht, complexe en toch doorzichtige intrige, eenvoud van goed en kwaad, dramatische romantiek en heldhaftigheid. Lenora de Vargas lijkt sterk op Leonora de Vargas, hoofdpersonage in de opera van La Forza del Destino van Verdi uit 1861, gebaseerd op een boek van 1835 van Ángel de Saavedra, Duque de Rivas, dat beschouwd wordt als het begin van de Spaanse Romantiek. Dit is wellicht geen toeval, als we twee zaken in aanmerking nemen: de aandacht die barones Orczy in haar autobiografie besteedde aan lotsbestemming en de uitgebreide muzikale opvoeding die ze kreeg van haar vader en die een belangrijke rol speelde in haar leven.

Hoewel Leatherface dus duidelijk amusante fictie is, moet er toch behoorlijk onderzoek voor verricht zijn: de heren in de Bloedraad vertolken de rol die ze historisch gezien effectief speelden, de onderbevelhebbers van Alva zijn allemaal de echt bestaande personen. De baljuw Van Rijcke zou geïnspireerd kunnen zijn op de heer van Rijhove. De (morele) slechtheid van de Spanjaarden en de weergegeven heldhaftige vrijheidsstrijd van de Vlamingen kunnen wel wat te maken hebben met het tijdstip van uitgave in 1916, te midden van de Eerste Wereldoorlog. Haar uitgever gaf in 1916 aan dat ‘elk’ boekenpakket voor soldaten één van haar werken bevatte (wat toch enigszins overdreven lijkt).

[Herbert de Vleeschouwer]

Over barones Emma Orczy