Depondt, Paul

(Roeselare, 11.08.1953 - Gent, 25.01.2022)

Gerenommeerde Vlaamse journalist, boekenrecensent en kunstcriticus. Hij was bijna twee decennia lang verbonden aan de Volkskrant. Publiceerde onder meer over de Gentse kunstpaus Jan Hoet en werkte samen met het Gentse dubbeltalent Pjeroo Roobjee.

Paul Depondt (niet te verwarren met de gelijknamige Amerikaanse architect, 1926-2007) volgde middelbaar onderwijs aan het Klein Seminarie in Roeselare en plastische kunsten in Kortrijk. Na zijn studie journalistiek aan het Sint-Thomas-instituut in Brussel kon hij aan de slag in Gent bij dagblad Het Volk. Nadat hij aan De Morgen bijdragen over literatuur had geleverd, begon hij midden jaren tachtig van vorige eeuw samen met Piet de Moor (1950- ), voormalig hoofdredacteur van het weekblad De Nieuwe, artikels te schrijven voor de boekenbijlage van het weekblad Vrij Nederland.

Vanaf 1987 werd hij in Nederland redacteur van de Volkskrant, eerst voor de beeldende kunsten, later voor de boekenrubriek. Jaap Stam beschreef Depondts inzet: “Met twee vingers het toetsenbord geselend, monkelend en aan zijn snor draaiend, componeerde hij doorwrochte artikelen, bloemrijk verwoord en gelardeerd met veel citaten. Depondt (...) was vooral beschouwer en bewonderaar, minder een recensent, daarvoor was hij te zachtaardig.” Volgens Willem Kuipers waren “zijn stukken over beeldende kunst literaire hoogstandjes die Kees Fens [destijds befaamd poëziecriticus, nvdr] de uitspraak ontlokten dat Paul de beste van de kunstredactie was. (...) Bovendien was ik het met Paul eens dat schrijven over kunst om evocatie vraagt en minder om een objectief waardeoordeel.”
Michaël Zeeman, schrijver en voormalige chef kunst, vatte het scherp samen bij Depondts afscheid van de Volkskrant in 2005: “Grote verhalen, grote schilderingen, grote landschappen, grote bacchanalen, wilde orgieën, weidse vergezichten en dan opeens dat detail, die voetnoot, dat kleinood van de cultuurhistorie.”

Paul Depondt schreef alleszins honderden enthousiaste, diepgravende en beschouwende bijdragen en recensies, altijd accuraat geformuleerd, over hedendaagse kunstenaars in het Nederlandse taalgebied en daarbuiten, onder meer studies over James Ensor, Roger Raveel, Rik Vermeersch, Hans Vandekerckhove, Philippe Vandenberg, Johan Tahon, René Daniëls, Koen Broucke, Marlene Dumas, Anselm Kiefer, ... Maar ook erg bekende buitenlandse auteurs en kunstenaars werden door Depondt geïnterviewd of ontmoette hij op boekenbeurzen en kunsttentoonstellingen.
Hij schreef ook scherpe commentaren over Europalia en het zomerse Kunstenfestival Watou, essays over de collectievorming en het aankoopbeleid van Vlaamse musea en de Vlaamse overheid (Met nieuwsgierige blik, 2010), overzichtsbijdragen inzake ecologische, Afrikaanse, Latijns-Amerikaanse, Scythische kunst en zelfs Chinese hofcultuur. In 1984 verscheen te Gent een bundeling onder de titel Open cahier.
Daarnaast pende Paul Depondt ook recensies over Eerste Wereldoorlog-boeken, of over Shoah-filmmaker Claude Lanzmann, fotografe Susan Sontag, filosoof Peter Sloterdijk, de legendarische Russische balletmaker Sergej Diaghilev, de Gentse beeldhouwer George Minne, politiek cartoonist GAL (Gerard Alsteens), Cobra-dichter-kalligraaf Christian Dotremont en vele schrijvers, waaronder Emile Zola, Paul Léautaud, Marguerite Duras, Alain de Botton, Blaise Cendrars, Edward Estlin Cummings, Jonathan Littell, Konstantin Paustovski, Hugo Claus, Paul Claes, Willem Frederik Hermans...

Hij werkte ook voor het Nederlandse tijdschrift Vitrine en het Vlaamse tijdschrift Ons Erfdeel (vanaf 2019 onder de naam De lage landen). Door zijn enorme artistiek-culturele kennis werd Depondt in 1981 gekozen tot bestuurder van het Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond in Amsterdam. Hij was ook voorzitter van LUCA, School of Arts in Brussel en werd een publiek gezicht uit het VRT-boekenprogramma op televisie Wie schrijft, die blijft. Depondt schreef ook enkele scenario’s voor de vroegere BRT, bijvoorbeeld in 1980 De trein voorbij, geregisseerd door Jef Cornelis. Bovendien gaf hij enige tijd een kritisch-eigenzinnig eenmansmagazine uit, Het Kreupelhout.

Na zijn pensionering werkte hij nog ruim tien jaar voor HART-magazine (2006- ); hij recenseerde tentoonstellingen en bekritiseerde vermaarde Europese hedendaagse kunstinstituten als Documenta in Kassel en de Biënnale van Venetië. Hij doorgrondde als geen ander de Franse cultuurfilosofen en sociologen Jean Baudrillard (1929-2007) en Pierre Bourdieu (1930-2002) en tilde de kunstkritiek daardoor naar een hoger niveau. Hij schreef bovendien als een “meester in zelfbeheersing”, getuigde HART-oprichter Marc Ruyters.

Depondt was een echte Bourgondiër, hield van lang tafelen en genieten van spijzen en wijnen, maar moest dat op doktersadvies beperken. Tengevolge van epileptische aanvallen trok hij zich terug in zijn huis volgestouwd met boeken. “De laatste boeken die hij las, gaan allemaal over vuurtorens,” zei Sonja Vanoutryve, veertig jaar lang zijn partner, “vuurtorenwachters zijn mensen die ook binnen zitten.” Zijn laatste onafgewerkte idee kreeg de titel “Reizen in mijn kamer”.

Paul Depondt en Gent

Voor zijn werk bij de Volkskrant verbleef Paul Depondt tijdens de week in Amsterdam, maar officieel woonde hij in Gent, in het Klein Begijnhof (Onze-Lieve-Vrouw Ter Hoyen, Lange Violettestraat 235), Unesco werelderfgoed.
Samen met Frank Tiesing publiceerde Paul Depondt in 1993 het boek Het Gent te Gast: de keuze van Jan Hoet uit de collectie van het Museum van Hedendaagse Kunst te Gent (het latere S.M.A.K.). Nog over Jan Hoet schreef Depondt het bijzondere essay Hoedt u voor de Toverhoet in het boek Gent, de dubbelzinnige (2000), samengesteld door Marco Daane en Dirk Leyman.
Bij meerdere tentoonstellingen in de Gentse Zebrastraat verschenen kunstboeken die Depondt schreef in samenwerking met anderen, bijvoorbeeld met Pjeroo Roobjee over Hans Vandekerckhove: picture palace (2009), met Matthijs van Dijk over Rik Vermeersch, the realism of it (2016).

[Marc Ruyters en Sonja Vanoutryve]

Over Paul Depondt:

Jaap Stam: Vlaamse bourgondiër imponeerde de Volkskrant-redactie met zijn eruditie en bloemrijke taal: het eeuwige leven - Paul Depondt (1953-2022), in: de Volkskrant (31.01.2022), p.22 – zie op volkskrant.nl/mensen/vlaamse-bourgondier-imponeerde-de-volkskrant-redactie
[AD]: Zij gingen van ons heen: Paul Depondt, in: Krant van West-Vlaanderen (04.02.2022), p. 59
Sonja Vanoutryve: [Uittreksel correspondentie met Marc Ruyters], overgemaakt aan de Literair Gent-redactie (dd. 31.07.2023)