11 September [1914]. Op straat durf ik het [dagblad] niet te ontplooien (…) Dat ik het op zak heb, is voor mij het bewijs dat Gent niet is ingenomen.

Karel van de Woestijne (1914)

Terug naar index

CONSCIENCE, HENDRIK

(Antwerpen, 03.12.1812 - Elsene, 10.09.1883)

Vlaams auteur van een honderdtal romans en novellen, vertegenwoordiger van de romantiek. Zijn werken kunnen worden ingedeeld in (1) historische romans met vooral In ’t Wonderjaar 1566 (debuut, 1837, de allereerste roman in de Vlaamse letteren), De Leeuw van Vlaanderen (1838) en Jacob van Artevelde (1849); (2) zedenkundig-maatschappelijke romans met o.m. Het geluk van rijk te zijn (1855) en Bavo en Lieveke (1865); (3) dorpsverhalen, vooral in de Antwerpse Kempen gesitueerd, o.m. De Loteling (1850) en Baas Ganzendonck (1850). Hij was de allereerste laureaat van de Vijfjaarlijkse staatsprijs voor Vlaamse letterkunde, voor een aantal werken gepubliceerd van 1850 tot 1854; voor Bavo en Lieveke (1865) kreeg hij deze prijs een tweede maal.

Hendrik Conscience en Gent

Doorheen zijn ganse schrijverscarrière onderhield hij contacten met Gent en de Gentse vertegenwoordigers van de Vlaamse Beweging (o.m. Ferdinand Augustijn Snellaert, Jan Frans Willems, Philip Blommaert, Prudens van Duyse, Frans Rens, Willem Rogghé en anderen). Hij verbleef vaak in Gent, ter voorbereiding van een aantal van zijn romans, voor besprekingen in het kader van de Vlaamse Beweging, om er deel te nemen aan vergaderingen (b.v. van De Tael is gansch het Volk) en congressen (zo in september 1863 een internationaal “Congrès pour le progrès des sciences sociales”, waar hij Victor Hugo en Alexandre Dumas ontmoette), om er voordrachten te houden of om de begrafenis van een van zijn Gentse vrienden bij te wonen (b.v. de inhuldiging van het praalgraf van Jan Frans Willems, op 26 juni 1848, waar hij in een toespraak de term “Campo Santo” gebruikte en daarmee de definitieve benaming van deze erebegraafplaats zou geïnspireerd hebben). Bij verschillende van zijn bezoeken verbleef hij in hotel De Ster, aan de Koornmarkt. Hij was lid van de Koninklijke Maatschappij van Schone Kunsten te Gent, lidmaatschap dat hij vermeldde op de titelbladzijde van zijn De Leeuw van Vlaanderen.

Gentse werken

Zijn eerste “Gentse” roman, Jacob van Artevelde, wordt beschouwd als één van zijn gaafste werken. Deze historische roman droeg in belangrijke mate bij tot de 19de-eeuwse rehabilitatie van de Gentse “ruwaard” en tot het oprichten van diens standbeeld op de Vrijdagsmarkt.
Bavo en Lieveke was de geschiedenis van twee werkmanskinderen. Het verhaal bevat tal van verwijzingen naar inmiddels verdwenen gebouwen en plaatsen in Gent. Vanuit een eerder conservatief standpunt beschrijft Conscience de benarde situatie van de fabrieksarbeiders.

Blijvende aandacht

Op 17 september 1883, daags na zijn begrafenis, besliste de Gentse gemeenteraad de verbinding tussen de toenmalige Laurierstraat en de Rogierstraat, links van de hogeschoolgebouwen, voortaan Hendrik Consciencestraat te noemen. Dat was op de plaats waar zich eertijds de sloppenwijk Batavia bevond (tussen de huidige Sint-Hubertusstraat, de Rozier en de Jozef Plateaustraat). Die wijk was in het begin van de jaren ’80 van de 19de eeuw gesloopt en vervangen door een modelwerkmanscité. De cité zou (met inbegrip van de Consciencestraat) rond 1936 op zijn beurt verdwijnen voor de uitbreiding van de universiteit (met o.m. de Boekentoren van de universiteitsbibliotheek).
Aan de Vlaamse Kaai werd in 1894 een “villa” gebouwd (thans nr. 95) die, hem ter ere, “Villa Hendrik Conscience” is genoemd. Ze is versierd met een borstbeeld en met het opschrift Eigen taal en zeden, werk en kunst.
In 1912, honderd jaar na zijn geboorte en bijna 30 jaar na zijn overlijden, werden in Gent (net als in Antwerp en in Brussel) grootse, massaal bijgewoonde herdenkingsfeesten georganiseerd.
Naar aanleiding van de honderdste verjaring van zijn overlijden herdacht het Cultureel Comité Sint-Amandsberg hem in 1983 met een tentoonstelling in de kapel van het Campo Santo. Bij die gelegenheid realiseerde de Filmploeg Miklos Rozsa Stichting (van de Gentse brandweer) een filmisch docu-drama over het leven van Hendrik Conscience én een historische documentaire Wat te Groeninghe gebeurde….
De Stedelijke Openbare Bibliotheek (aan het Zuid) bezit nagenoeg zijn volledig werk en talrijke werken over hem. Meer voor wetenschappelijke doeleinden zijn er de universiteitsbibliotheek én de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. In beide instellingen is zijn volledige werk aanwezig (veelal verschillende edities), uiteraard in het Nederlands maar ook in vertaling (Frans, Engels, Duits...). Vanzelfsprekend vindt men daar ook tal van werken en andere documenten (o.m. ook brieven) over hem.

[Frans Heymans]

Over Hendrik Conscience:

  • Hendrik Conscience: Geschiedenis mijner jeugd (1888)
  • Maria Antheunis-Conscience: Hendrik Conscience: eenige bladzijden uit het leven mijns vaders (1912)
  • Eugeen de Bock: Hendrik Conscience en de opkomst van de Vlaamse romantiek (1919)
  • Emiel Willekens: Profiel van Hendrik Conscience, 1812-1883 (1983)
  • Frans Heymans: Hendrik Conscience en Gent, in: Ghendtsche Tydinghen, jrg. 32 (2003) afl. 2, p. 62-85, ook op internet: https://ojs.ugent.be/GT/article/view/6037

Interne links

[Fragmenten] In de katoenfabriek
[Fragmenten] De Gentenaar