CALVETE DE ESTRELLA, JUAN

(Sariñena, 1520? - Salamanca, 1593)

Spaans historicus, humanist en dichter van de Renaissance. Hij vergezelde Karel V en diens zoon Filips tijdens een kennismakingsreis door de Lage Landen in 1548.

Juan Cristóbal Calvete (of Calvet) de Estrella kwam aan het Castiliaanse hof van Karel V onder de bescherming van Juan de Zúñiga Avellaneda y Velasco (1488-1546), de hofleraar van prins Filips vanaf 1535. Toen het lerarenteam van de erfgenaam in 1541 bij koninklijk besluit werd vernieuwd, nam de prins hem in de staf op als leraar van de pages. Naast de toekomstige Filips II bracht Calvete ook Louis de Requesens en de dichters Alonso de Ercilla en Luis Zapata Grieks, Latijn en liefde voor boeken bij, inclusief die van Erasmus en Copernicus.
Behalve opvoeder was hij als hoveling in dienst van Karel V verantwoordelijk voor de uitgave van De vastberaden cavalier (Antwerpen: Joannes Steelsius, 1553), dat door Karel V zelf werd vertaald en in dichtvorm omgezet door kapitein Hernando de Acuña (1520-1580). Deze dichtbundel met allegorische gravures kwam tegemoet aan de persoonlijke verlangens van de keizer, die was opgevoed in de ascetische en ridderlijke mentaliteit van Bourgondië. Later bleef Calvete Keizer Karels zoon Filips dienen door boeken te kopen voor de bibliotheek van het Escorial.

Calvete de Estrella voelde sympathie voor het gedachtengoed van Erasmus, waardoor sommige van zijn werken in de 17e eeuw een lichte inquisitoriale uitzuivering ondergingen. Hij woonde het grootste deel van zijn leven in Salamanca en daar trouwde hij in 1538, vóór zijn aanstelling aan het Hof, met Ana Vaca de Villarruel, verwant aan de familie Vaca de Castro, tot wie zijn definitieve beschermheer, aartsbisschop don Pedro de Castro behoorde. Na Calvetes dood in 1593 werd zijn bibliotheek in 1599 verkocht aan het college van San Pelayo in Salamanca.

Calvete was vooral kroniekschrijver van Indië, maar hij blonk ook uit als schrijver van proza en poëzie in het Latijn. Veel van zijn aanzienlijke werk bleef ongepubliceerd.

Juan Calvete de Estrella en Gent

Bij ons is hij echter vooral bekend van zijn verslag over de introductietocht van Karel V en zijn zoon Filips in 1548 door de Nederlanden. De hertog van Alva was op dat moment majordomus (een oorspronkelijk Bourgondische titel voor hofmeier of hoofd van de huishouding) en had de één jaar durende trip grondig voorbereid; tussen de gewonnen veldslag in Duitsland van 1546 (die de start gaf voor onderhandelingen tot de Vrede van Augsburg, 1555) en het begin van de reis in 1548.
Calvetes verslag El felicissimo viaje del muy alto y muy poderoso Príncipe don Phelippe, hijo del emperador don Carlos Quinto Máximo, desde España a sus tierras de la baxa Alemana: con la descripción de todos los Estados de Brabante y Flandes (Antwerpen: Martin Nucio, 1552) werd in 1565 waarschijnlijk ook als bron gebruikt door Ludovico Guicciardini (zie bibliografie onder Yolanda Rodríguez Pérez en E.J.J. Roobaert). Naast de focus op de feestelijkheden en ontvangsten, op geschiedenis, eruditie en literaire referenties, en op de interacties tussen koningen, prinsen en edelen is er inderdaad ook veel aandacht voor de beschrijving van de steden en het dagelijkse leven van de bevolking.

El felicissimo viaje… paste in het verlangde politieke kader van dynastieke opvolging en centralisatie. Calvetes werk beschrijft voor de Spanjaarden thuis de luisterrijke en eerbiedige ontvangst van de Koning en zijn zoon, en verhaalt eerst de (foute) etymologie van de stad (via Caesar en de Vandalen) en de geschiedenis van meerdere Vlaamse graven.
Het beschrijft in detail ook de Blijde Intrede via de Sint-Jorispoort en de vijf gigantische, als marmer aandoende triomfbogen, elk met drie portieken, rijkelijk aangekleed met allegorische taferelen, waarbij achtereenvolgens de vergelijking gemaakt wordt met David en Salomon (aan Sint-Joris), Philips van Macedonië en Alexander de Grote (aan de Hoogpoort), Flavius en Titus Vespasianus (aan de Vleeshuisbrug), Karel de Grote en Lodewijk de Vrome (aan het Muntgebouw van de Graven van Vlaanderen) en tot slot met Diederik en Filips van den Elzas (nabij het Prinsenhof).
Aangebrachte, vooral morele leuzen, in het Nederlands, Frans, Italiaans, Spaans, Hebreeuws, Latijn en Duits werden mee opgenomen in het werk, alsook het devies Geloof en Liefde (Fides et Amor) dat doorheen de Blijde Intrede als voornaamste naar voren komt. Ook tussenliggende manifestaties, zoals theateropvoeringen, reuzen, groepen dansende meisjes en de feestelijk opgeklede bevolking worden met veel detail weergegeven. Verder worden de mensen geprezen om netheid en orde, hun gewoonten, letteren en kledij, naast hun andere opvallende eigenschappen (humaan, sociaal, gehoorzaam, vroom en katholiek).

Van het verdere verblijf beschreef Calvete vooral de stokkenwedstrijd (‘la course des cannes’), een ridderlijk strijdtoneel met vooral Spaanse deelnemers zoals de hertog van Alva en Juan de Pimentel, en de grote indruk die dit onbekende schouwspel op de Gentse bevolking naliet.
Na een uitgebreid beschreven buffet trokken de Keizer, zijn aanwezige zuster-koningin en zijn zoon zich voldaan met hun gevolg terug in het Prinsenhof, na een bezoek aan de drie grote leeuwen, de wilde beren en andere exotische dieren die er verzorgd werden – een kenmerk van luxe en grootsheid.

In El felicissimo viaje… zijn de opstand van 1539-1540 en de lange serie grafelijke conflicten van Gent duidelijk achterwege gelaten, alsook de verwijzing naar elke godsdienstige diversiteit. Dat paste niet in de boodschap die Juan Calvete aan het Spaanse publiek wilde brengen.

[Herbert de Vleeschouwer]

Over Juan Calvete de Estrella:

• Juan Calvete de Estrella: El felicissimo viaje del muy alto y muy poderoso Príncipe don Phelippe, hijo del emperador don Carlos Quinto Máximo, desde España a sus tierras de la baxa Alemana: con la descripción de todos los Estados de Brabante y Flandes (Antwerpen: Martin Nucio, 1552), Universiteitsbibliotheek Gent (BIB.ACC.008536)
• E.J.J. Roobaert: Nieuwe gegevens over Calvete de Estrella en L. Guicciardini uit de rekeningen van de Antwerpse magistraat, (overdruk uit) Bijdragen tot de geschiedenis, inzonderheid van het Oud Hertogdom Brabant, jrg. 11 (1958), nr. 2-3, p. 68-94 (Universiteitsbibliotheek Gent, BIB.D.006354/13)
• Jules Petit: Le très-heureux voyage fait par très-haut et très-puissant prince Don Philippe, fils du grand empereur Charles-Quint, depuis l’Espagne jusqu’à ses domaines de la Basse-Allemagne, avec la description de tous les Etats de Brabant et de Flandre, écrit en quatres livres, par Juan Christoval Calvete de Estrella (KB Brussel, 1873-1876; herdr. 2000, in 5 dl.)
• Geoffrey Parker: The Dutch Revolt (Harmondsworth: Penguin books, 1979), Universiteitsbibliotheek Gent (BIB.ELS.011921), rev. ed. 1985 (BIB.N.065284)
• S. van Sprang: Les décors des Joyeuses Entrées gantoises du XVIe siècle, in: Annales d'histoire de l'art et d'archéologie de l'Université libre de Bruxelles, XII, (1990), p. 73-89; zie op:
  http://architectura.cesr.univ-tours.fr/Traite/Notice/Velde1549.asp
• Yolanda Rodríguez Pérez: De Tachtigjarige Oorlog in Spaanse ogen (2003)
• Edward de Maesschalck: Oranje tegen Spanje 1500-1630 (2015)
• Juan Calvete de Estrella, op Wikipedia: https://es.wikipedia.org/wiki/Juan_Calvete_de_Estrella
• Claude Faseur: Sint-Jorispoort, zie https://www.gent-geprent.com/stadspoorten/eerste-wal/sint-jorispoort