Triumphe van die Gheboorte van Keyser Carolus [Middelnederlands]

Ballade over de uitbundige feestelijkheden bij de geboorte van de latere keizer Karel, in 1500. Ze werd wellicht door Bautken ook in 1500 geschreven, maar ging verloren in de loop van de tijd. In 1561 werd ze uitgegeven en in 1564 heruitgegeven, door Marcus van Vaernewyck.

In’t iaer xv.C. op den vierentwintichsten dach vā Sporckele ghelach vrau Joanna / Conijnc Philipo van Spaengnen / huusvrauwe binnen der stadt van Ghendt van eenen ionghen sone / ende wort ghenoemt Kaerle / waerom dat groote blijdtschap en Triumphe binnen der stadt / ende al Vlaenderen voor bedrevẽ wort / so ghy breeder in de naervolghende Balade vindẽ muecht / Rhetorijkelick ghestelt door wylent Heer Lieven Bautken / Capellaen / ende facteur van den Barbaristen binnen der stede van Ghendt.

[1]

Ontweckt nu slapende gheesten, en bedruckte memorien
Becommerde herten rijst vol glorien,
Met danckbarighen tonghen doet u ghebeden,
Looft Gode den Heere van der victorien,
Tsghelijcx noyt ghestelt in gheender historien,
Van Keysers, Conijnghen, noch Hertoghen mede,
Dan doenter tijdt ghesien was binnen Ghendt der stede
Door onsen Edelen Keyser, die daer gheboren is,
Tlandt is welvaerende daer de Heere vercoren is.

[2]

XV.C. naer Christus doodt staet zijn carnacion gheschreven,
Op den vierentwintichsten dach in Februario verheven,
Ter vijfthienster huren ende vijftich minuten reene,
Trom trom was den dach in memorien ghegheven,
Metten iare van gratien, dit vreuchdelick leven.
Oostenrijck ende Bourgogne riep groot en cleene.
Dit duerde drie huren in de stadt ghemeene,
Dat elck liep al roupende dees lieve tidijnghe
Een paeyselick Prince, maeckt een groote verblidijnghe.

[3]

De stadt was vol vruechden in alder manieren,
Men sach de straten behanghen en de husen vercieren,
Men toochder figuren, veel iongher ieuchden,
De straten laghen vol groote vieren,
Tortsen, noch was, en mochtmen ons niet ontdieren,
Maer ’t wiert al verberrent in dusentich vruechden
Staende spelen, ende batementen vol duechden
Waren daer ghespeelt tot sdrucx verseeren
Een goet Ondersaet sal altijdts zijnen oversten eeren.

[4]

En naer zijn gheboorte den neghensten dach,
Vijfsten in Maerte, meerderde tvruechdelick ghelach,
Door d’incomste van Margriete schoon,
Ons Hertoghe Philips, daert menich ansach,
Reet thegen zijnder suster, doe ik ghewach,
Met vier hondert peerden net in persoone,
Den willecomme die haer viel te loone
Waer my ontsprekelick, en elcker herten:
Een liefick versamen versoett veel smerten.

[5]

D’Hoochbailliu, Schepenen, ende den gheheelen Raed
Ontfijnghen ootmoedelick dit vrauwelick saet
Metten blooten hoofde knielden zij ter aerde
Alzwart ghecleet hadden zij haren staet
Naer de Spaensche maniere seer delicaet,
Ende in een Rosbaer quam de vrauwe Waerde
Haer broeder Graue Philips reet neven haer te perde
Handt an handt, tot zij binnen der Percellepoort quamen:
Tis al te vruechdelick, als lieve vrienden versamen.

[6]

Twee hondert torsten, ick moett oorconden
Waren buten der poorte ghesonden,
Daer dese incomste was openbaer.
Op de poorte waren der stadt Speellieden ghevonden,
Den willecomme spelende der vrauwen, te dier stonden,
Omme te verblidene haer herte zwaer.
De straten waren van den lichte so claer,
Al hadde den nacht in den dach verkeert:
Tis wel weert datmen den goeden eert.

[7]

In Shertoghen hof daert al versaemde,
Ghijnck vrau Margriete, de reyne ongheblaemde,
Haren ionghen neve besien, al wast seer late:
Vrau Ioanna was seer verblijdt, ghelijckt betaemde,
Als zij haer suster sach, die edele ghenaemde,
Zo cierlick by haer commen met haren state,
Ende Hertoghe Philips beval elcken rijcke, en mate
Datmen ghereetschap soude maken, om zijnen sone te dopene:
Naer een goede tidijnghe slaet elcken wel te hopene.

[8]

Van Shertoghen hof tot in sent Ians kercke,
Was een alleye ghemaeckt van smeesters wercke,
Die was drie dusent ende acht voeten lanck,
Acht voeten wijdt, wel ghewrocht opt stercke,
Met drie coleuren gheverwet, also ick mercke,
Gheluwe, root, wit, naer Shertoghen danck.
Op dese alleye, op den rechten ganck,
Stonden poorten ghemaeckt sesentwintich en thiene:
D’Ooghe is altijdts gheneghen om wat vreemts te siene.

[9]

Voort elcke poorte, beede nachten en daghen
Hadde haren name, so alle menschen saghen,
Daer op twee standaerden van zijde ghestelt,
D’een was Vlaendren claer blijnkende sonder vertraghen,
Over d’ander zijde des stadts wapen naer elcx behaghen
En boven al stont van grooter ghewelt
Een wapen van eenen lande ghestelt,
Ende naer dat landt, hadde elcke poorte haren name:
Tis al behauden cost, alst is bequame.

[10]

Ende noch waren daer drie poorten boven desen
Als poorten van eender stadt int groote gheresen,
0.Verciert autentijckelick fray naar tleven,
D’eerste hiet Sapientia, also wy lesen:
D’ander hiet Iustitia, wel weert ghepresen,
Pax, Concordia is de derde den naem ghegheven.
Oostenrijck ende Spaengnen minnelick verheven
Waren in dees drie poorten ghedeelt met sinne wiselick:
Heere hulde verwerven is altijdt priselick.

[11]

Op dese alleye van costelicken state,
Vier voeten van een, na der stadt mate,
En sachmen niet anders, dan torsten staen,
Achthien hondert voor dees edel ornatie,
Vier schoone figuren stonden daer op strate
Uut den auden testamente eerlick ghedaen,
Int nieuwe testament verandert, naer sdoopsels vermaen,
Zulcx wasser daer achte, diet wel gloseert:
Tis wel weert datmen den Heere exalteert.

[12]

Noch wasser een alleye van coorden ghewrocht,
Van sente Niclaus kercke totten Belforte brocht:
Ick meene noyt man en sach dies ghelijcke;
Vol tortsen ende lanteernen te samen gheknocht
Daer diversche persoonen over te gane waren bedocht
Vaste staende ghewrocht, naer smeesters prackijcke,
Ende boven der vane van den torre, staende gheen swijcke,
Vierdemen veerthien voeten hoogher, te dien termine:
Alsmen een dijnghen gheerne doet, ten is gheen pine.

[13]

Een Crueel wasser bereedt in corten tijden
Behanghen met fluweelen, tapijnsen ende zijden
Tot beneden opt water, tmoeste so gheschien,
Drie hondert tortsen sonder vermijden
Stonden op ‘tschips boort om een verblyden:
Ende in de meersse, tis vremt om bedien,
Daer saten vier trompetters, noch mocht men sien
Een rijkelick Threfoor costelick ghesomt:
Gheen meerder ionste, dan alsse van selfs comt.

[14]

Als alle saken te deghen ghestelt waren
Begonste tvolck alomme te vergaren.
Den derthienste dach naer skindts gheboorte
Menich persoon sachmen by een paren
Edele, onedele met groten scharen
Om te gaen sien dees edel soorte:
D’een vriendt viel den anderen in consoorte,
En riepen alle, laet ons vruecht verpachten:
Daer veel aancleeft, machmen wel op achten.

[15]

Eerst quam Heere ende Wet, met menighen Sergeant,
Ende elck hadde een bernende stortse in d’handt
Tot drie hondert toe, elck van ponden Sesse,
Daer naer de Heeren van den Rade plaisent,
Met tortsen der ghelijcken in elcken cant,
Daer naer Ionckeren ende Edelen, hoort naer mijn lesse
Met tortsen dierghelijcke ick niet en messe.
Daer waren neghen Heeren van der Oorden coene.
Tis altoos goeden tijdt, om duecht te doene.

[16]

Daer naer quam Margriete van Inghelant edelick
Ende bracht daer ghedreghen onsen Keyser vredelick.
Tusschen twee edel Heeren, diese leedden:
Daer naer Margriete van Oostenrijck redelick
Met Eleonora, t’ was over sedelick
Te siene, hoe sy dese alleye becleedden
Met costelicke tabbaerden, die sy alomme spreedden,
Dus ghijnghen zij ter kercke waert met sinne hueghelick:
Wat den Heere ghelieft, is altyijdts muegelick.

[17]

Vier Bisschoppen ende thien Prelaten
Waren daer bereedt in alder maten,
Om tdoopsel te gheven den Keyser minioot.
De Bisschop van Doornicke, wilt dit wel vaten
Die dede den dienst, den kinde te baten.
Simay en Berghen, deze Heeren groot.
D’aude Princesse, en vrau Margriete die hem eere boot
Als Peters ende Meters gaven hem Carolus den name,
Christelicke usantien fijn Gode zeer bequame.

[18]

Oostenrijcke ende Lutsemborch van prise niet lichte
Dat gaf hem sijn vader, tprincelick gheslichte
Als Hertoghe, om zijns staets vermeeren.
De Prince van Simay gaf princelick ghesichte
Eenen selveren helm swaer van ghewichte,
Met eenen Phenix van gaude voor Vorsten en Heeren.
Een zweert van gaude om sdrucx af te keeren
Gaf mijn Heere van Berghen den kinde soet.
Tis eenen cleenen cost, alsment theerne doet.

[19]

D’aude Princesse gaf hem eenen cop van goude
Vol ghesteente, staende sonder enighe fraude
Verciert seer constlich en magnifijckelick.
Ende Margrieten van Oostenrijcke voor ionck en aude
Gaf haren neve, dies vruecht bedaude,
Een gauden schale vol diamanten rijckelick
Ende een schip van selvere, fray onbezwijckelick
Schanck de stadt van Ghendt, den kinde verheven:
Princen dienen Princelicke ghiften ghegheven.

[20]

In alle plaetsen was gaut ende selvere ghesaeit,
Tvolck lach en tumelde seer wonderlick verdraeit,
Tot int hof toe, elck sach met oghen:
De wint van gratien heefter ghewaeit,
Die meest ghelts raepte was best ghepaeit.
Tsanderdaechs ghijnck men weder ghenoughte toghen,
Die costelieft vierde naer sijn vermoghen,
Den ionghen Prince ter eeren, soude winnen prijs:
Om prijs te crijghen, vint men menich vremt advijs.

[21]

Men stacker van smorghens tot snavonts spade,
Gaud, zijde, fluweel stoughmer gheen gade,
Elck dochte den cost was al ghewonnen.
Hertoghe Philips achte cleen die schade.
Tbuten, Timbers, Plumagien met voorsienighen rade,
Die waren al te samen int zant gheronnen.
Ick bidde den Heere, den maker der Zonnen,
Dat hy onsen Prince met gratien verlichte:
Gods gratie te vriende hebben, gheen sterker ghestichte.

Lees de hertaling van Lieven Bautkens ballade in hedendaags Nederlands door Werner Waterschoot.