DE MALESHERBES, CHRÉTIEN-GUILLAUME

(Parijs, 06.12.1721 – Parijs, 22.04.1794)

Voluit Chrétien-Guillaume de Lamoignon de Malesherbes, meestal afgekort vernoemd als Malesherbes. Franse liberale politicus en staatsman, botanist en schrijver, schoonvader van baron Charles de Montboissier [zie aldaar]. Bezocht Gent in 1776.

Chrétien-Guillame de Malesherbes correspondeerde als botanist met Thomas Jefferson (in 1785-1789 Amerikaans ambassadeur in Frankrijk, in 1801 de derde president van de Verenigde Staten) en met de Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau (1712-1778). Maar zijn politieke carrière is voor Frankrijk veel belangrijker geweest.
De Malesherbes werd achtereenvolgens substituut bij het parlement in Parijs, voorzitter van de Cour des Aides (Hof van Beroep voor belastingsgeschillen onder het Ancien Régime) en directeur van de ‘bibliotheek’, waar hij de facto de nationale censuur leidde. Hij gaf in 1763 zijn ontslag om de publicatie van de fameuze Encyclopédie van Diderot en d’Alembert te verdedigen.
Naar aanleiding van enkele politieke schandalen pleitte hij hartstochtelijk voor de onafhankelijkheid van de Franse justitie. Na de coup van Maupeo in 1771 waarbij het zetelende parlement buitenspel werd gezet, verspreidde De Malesherbes zonder officiële toestemming een revolutionair geschrift en werd uit Parijs verbannen.
Ondersteund door de liberalen werd hij na de dood van Lodewijk XV echter opnieuw benoemd tot minister. “Hij was de liefde en de vreugde van de natie,” omschreef Gabriel-Henri Gaillard zijn toewijding aan Frankrijk. In 1777-1778 drong hij bij de koning, Lodewijk XVI, herhaaldelijk aan op de hervorming van het parlement (dat enkel de grillen van het hof uitvoerde en de stem van het volk negeerde) en de invoering van de al in 1748 door Montesquieu voorgestelde scheiding der machten. De Malesherbes voorzag dus wat enkele decennia later met de Franse revolutie (1789) zou gebeuren. Hij publiceerde ook een Mémoire sur le mariage des protestants in 1785 en deed het Edict van Versailles goedkeuren, twee acties die de vrijheid van godsdienst bepleitten.

Hij werd in 1750 lid van de Académie des Sciences en in 1775 van de Académie française. Toch verdedigde Chrétien-Guillaume de Malesherbes als advocaat nog de Franse koning Lodewijk XVI op het proces van 1791, maar allebei eindigden ze ten slotte onder de guillotine.

Chrétien-Guillaume de Malesherbes en Gent

Chrétien-Guillame de Malesherbes reisde onder het pseudoniem ‘Monsieur Guillaume’ incognito door Frankrijk en in 1776 ook door de Lage Landen. Zijn neergepende observaties in Voyage au Pays-Bas (1776) gingen vooral over staatszaken, ontwikkeling van industrie en landbouw, en specifiek over het kweken van planten, het inrichten van tuinen en natuurhistorische verzamelingen. Zo bezocht hij onder meer in Haarlem "het kabinet van naturaliën" van de Hollandse Maatschappij der Wetenschappen. Hij stond daarbij erg kritisch tegenover de opvattingen van Buffon (1707-1788) in zijn magistrale Histoire naturelle (1749-1789) en specifiek diens "Théorie de la terre" (o.m. voor het eerst over geologische periodes en continentendrift).

De Malesherbes merkte op dat allerlei christelijke liefdadigheidsverenigingen voor weeskinderen in Nederland en Vlaanderen veel beter werk verrichtten dan wat de Franse overheid kon doen.
Een ander aandachtspunt waren de Rasphuizen. Chrétien-Guillame de Malesherbes bezocht de nog maar pas in 1772 gebouwde Gentse gevangenis [Coupure Links, waar de Landbouwschool gevestigd werd]; aan de overkant van de Coupure herinnert de Rasphuisstraat nog aan de vroegere gevangenis. Dat Gentse gebouw stond ook als modelinstelling vermeld in John Howard’s The State of the prisons in England en Wales. De Malesherbes noemde het een prachtige combinatie van “koninklijke architectuur en christelijke naastenliefde”. Hij merkte ook op dat nergens in Gent meer bedelaars rondhingen dan bij dit ‘Werkhuis’.

[Jean-Paul den Haerynck]

Over Chrétien-Guillaume de Malesherbes:

• Chr[étien]-G[uillaume] de Lamoignon de Malesherbes: Voyage au Pays-Bas (1776, Nationaal Archief, Parijs)
• Pierre Grosclaude: Malesherbes: témoin et interprète de son temps (Paris: Fischbacher, 1961)
• Chr[étien]-G[uillaume] de Lamoignon de Malesherbes; Chartier, R. (éd.): Mémoires sur la librairie. Mémoire sur la liberté de la presse (Paris, Imprimerie nationale, 1994)
• Kees van Strien: De ontdekking van de Nederlanden: Britse en Franse reizigers in Holland en Vlaanderen, 1750-1795 (Het Spectrum, 2001), vooral hfdst. 6, p. 159 en 162
• Voor publicaties en politiek-historische info, zie Wikipedia:
  fr.wikipedia.org/wiki/Chretien_Guillaume_de_Lamoignon_de_Malesherbes