BERTHOLF, HILAIRE

(Ledeberg, eind 15de eeuw - Lyon, 1533)

Vlaamse, Latijnschrijvende humanist en dichter, ook bekend als Hiliarius Berthulphus.

Aangenomen wordt dat hij eerst leerling was aan de Latijnse school van Elooi Houckaert, die gevestigd was in het huis In de Roose aan de Zandberg (tegenover het Gentse Sint-Jorishof). Nadien zou hij aan de Sorbonne in Parijs hebben gestudeerd. Daarna trok hij naar Toulouse waar hij zijn bekendste werk schreef, Grammatica Antonii Nebrissensis, een commentaar op de grammatica van Spaanse Antonius van Nebrissa (gepubliceerd in 1523).

Antonius Sanderus vertelt een anekdote over de kennismaking van Bertholf met Erasmus: toen Erasmus tijdens een van zijn bezoeken aan Gent op een dag samen met Karel Utenhove uit een kerk kwam, trad plots een man met een lange, felrood gestippelde dronkemansneus op hen af en overhandigde Erasmus een gedicht. Deze laatste las het en was er erg door gecharmeerd. Hij keerde zich naar Utenhove en fluisterde hem toe: “Wie zou ooit geloven dat een zo mismaakt uitziende kerel zulke verfijnde regels kan schrijven?” Hoe dan ook, in 1522 was Bertholf (in Bazel) enige tijd leerling en secretaris van Erasmus. Samen bezochten zij verschillende Vlaamse steden en ondernamen zij een reis naar Zwitserland (Bazel en Genève). Vanaf 1523 zou Bertholf aan het Franse Hof en in de kringen van Margaretha van Navarra (of van Valois; zuster van Frans I) verkeren. Na een terugkeer naar de Nederlanden, vestigde hij zich in 1532 in Lyon waar hij met François Rabelais bevriend raakte. Aangenomen wordt (aldus M. de Greve) dat Bertholf de Vlaamse woorden schreef die Panurge, een der gezellen van Pantagruel, spreekt in Rabelais’ Pantagruel, IX.

In Ledeberg herinnert een Hilarius Bertholfstraat (uitkomend op de Hoveniersstraat) nog altijd aan hem.

[Frans Heymans]

Over Hilaire Bertholf:

• M[arcel] de Greve: Bertholf, Hilaire, in: Moderne encyclopedie der wereldliteratuur, dl. A-B (1963), p. 368-369
• Jean Noël Paquot: Mémoires pour servir à l’histoire littéraire des dix-sept provinces des Pays-Bas, t. 9 (1767), p. 102-104
• Johan Decavele: De eerste protestanten in de Lage Landen : geloof en heldenmoed (2004), p. 90 en 96