Le songe d’un antiquaire

Thema van de globale novelle is de zogenaamde “Koop van Vlaanderen”, een document uit 1070 waarin werd vastgelegd dat Gent voortaan zou worden vrijgesteld van nieuwe belastingen. Dit kostbare stuk werd bewaard in het Belfort. In 1537 bleek het verdwenen te zijn. Overdeken Lieven Pyn werd beschuldigd van de diefstal, verschrikkelijk gefolterd en gehalsrecht, maar het document onvindbaar.
Het fragment situeert zich in februari 1853. Drie vrienden (Ulric Damman, ridder en antiquair; dokter Polymathe en baron De Gruuter) willen een nachtelijke zoektocht naar het document ondernemen in het Belfort. Twee van hen vrezen echter dat zij daarmee de wraak van doden over zich zullen krijgen; alleen Chrysostome Polymathe (personage geënt op archivaris en filoloog Constant Philip Serrure) gelooft er niet in dat doden uit hun graf kunnen opstaan.
Tijdens een stormachtige nacht dringen zij het Belfort binnen. Langs een draaitrap belanden zij in een grote zaal waar zij enkel een aanbeeld, een roestige smidshaard en een geheimzinnig valluik aantreffen. “Daaronder”, zegt Polymathe, “zullen we vinden wat we zoeken”... Maar dan maakt een akelige lach hen duidelijk dat zij niet alleen zijn...
(Na de originele tekst volgt een Nederlandse vertaling door de redactie)

Tout à l’heure, la neige tombait à larges flocons, étendant de plus en plus son linceul blanc sur la ville endormie. Mais le temps est changé. Un orage épouvantable a remplacé le vent de bise. La grèle et la pluie battent les flancs du vieux Beffroi. La foudre roule, gronde, éclate et fait trembler l’antique tour communale jusque dans ses fondements. Les éclairs jaillissant des nues qui s’entrechoquent, passent par les meurtrières du bâtiment et chassent de leurs coins obscurs les hiboux et les chauves-souris qui y ont élu leur domicile. Ces animaux des ténèbres quittent épouvantés leurs trous, volent et se croisent en mille sens divers en poussant des cris sinistres qui glacent d’effroi les trois antiquaires, devenus semblables à des statues de pierre ou de bois.

S’il est vrai que l’homme d’un caractère ferme et éprouvé n’est pas exempt de ces terreurs que le merveilleux inspire, il est également vrai, malgré les sensations vives qu’elles font naître, qu’il ne peut rester longtemps sous leur influence. Le premier effet passé, le caractère naturel reprend ses droits et lutte contre ces sentiments que produit l’exaltation inhérente à toutes les natures impressionables. Tel fut aussi l’effet que le rire infernal, accompagné des accents solennels de la tempête, produisit sur les trois antiquaires et principalement sur Polymathe.
Cette fois, il ne s’agissait plus d’essayer de donner le change, en prétextant que le vent soufflant dans les cavités de la tour, avait produit cet étrange effet. Le rire avait été distinctement entendu, on ne pouvait le nier. Il ne restait donc au docteur que l’alternative, ou d’avouer sa faiblesse et de reconnaître humblement qu’il s’inclinait devant la manifestation surnaturelle dont il était témoin; ou se roidissant contre toute idée d’une participation possible de l’enfer dans les actes des hommes, de braver ouvertement et en désespéré la puissance occulte qui s’agitait autour de lui. – C’est à ce dernier parti qu’il s’arrêta.

L’orage avait redoublé de force. Les éclairs se succédaient avec une telle rapidité qu’ils remplissaient la salle d’une lumière blanche et vive qui faisait pâlir celle de la lanterne. Au plus fort de la tempête Polymathe se plaça près de la trappe Il était horrible à voir et ressemblait au génie du mal exerçant sa puissance sur les anges déchus et les réprouvés qui peuplent son empire. Le baron et le chevalier pétrifiés d’étonnement regardaient leur compagnon avec terreur et s’imaginaient se trouver en face du roi des ténèbres.
Tout à coup, Polymathe lève la tête, étend de bras droit en signe de commandement et prononce ces mots d’une voix formidable:
- “Qui que vous soyez, homme, spectre, fantôme ou démon! je vous ordonne de vous retirer ou craignez de recevoir le prix que votre rire insolent mérite!”
A ces mots de nouveaux éclats de rire effroyables et des sifflets aigus se mêlent au bruit de l’orage. Dans la surexcitation d’esprit où le docteur se trouve, il ne s’en émeut pas; au contraire, bravant le danger, il s’écrie d’une voix de stentor: “Spectres ou démons! si vous existez réellement, si vos linceuls et vos flammes ne vous tiennent pas enchaînés, sortez de vos tombeaux ou de l’enfer et apparaissez à mes yeux, si vous en avez le pouvoir!”
Il n’eut pas le temps d’en dire davantage. La trappe, que les efforts réunis du baron et du docteur n’avaient pu ébranler, s’ouvrit d’elle-même avec un fracas épouvantable. Une fumée épaisse, répandant une odeur de soufre, en sortit et remplit la salle. Peu à peu elle se dissipa et l’ombre de Charles-Quint en costume impérial, la couronne sur la tête et le sceptre à la main apparut aux regards étonnés des antiquaires.
Polymathe et le baron reculèrent épouvantés devant le fantôme qui s’approchait d’eux à pas lents, l’oeil flamboyant et la colère painte sur ses traits si fiers et pleins de majesté, dont le peuple a encore conservé la mémoire.
L’orage grondait toujours et le feu du ciel éclairait seul cette scène fantastique.
Arrivé à deux pas de ses victimes le fantôme s’arrêta; puis, étendant son sceptre d’or au-dessus de leurs têtes, il prononça cette terrible sentence.
- “Insensés qui voulez tout connaître, tout approfondir, et qui dans votre orgeuil, croyez que la nature même ne peut vous celer ses secrets; votre soif de science vous rend aveugles et fous! Vous avez voulu porter une main sacrilège sur un acte qu’aucun mortel ne lira jamais; votre dernière heure a sonné. Marchez devant moi vers la mort qui vous attend!”
Les deux antiquaires semblables à des condamnés que l’on mène au supplice avaient le terreur painte sur leurs traits devenus méconnaissables.
Les yeux leur sortaient de l’orbite et leurs cheveux avaient blanchi. Poursuivis par le spectre, ils descendirent l’escailier de pierre. L’orage s’apaisa et l’antique salle du Beffroi si fantastiquement animée, il n’y a qu’un instant, redevint silencieuse et sombre comme une vaste tombe qu’une lampe sépulcrale éclairerait de ses lugubres rayons.
Ulric s’était cramponné à la forge. De grosses gouttes d’une sueur froide ruisselaient le long de ses joues creuses et livides. Le frisson de la fièvre agitait tous ses membres et faisait claquer les dents.
Lorsque tout fut redevenu calme autour de lui, il jeta un regard vague et douloureux vers l’endroit par où il avait vu disparaître ses compagnons entraînés par le fantôme.
- “Mes chers amis, se dit-il, qu’êtes-vous devenus? ... Ne vous avais-je pas prévenus du danger qui nous menaçait? Mais vous avez ri de mes pressentiments sinistres... Ah! Polymathe! Polymathe! votre scepticisme est cause de tout... Vous prétendiez que les morts ne sortaient pas de leurs tombeaux, et voilà Charles-Quint qui revient après plus de deux siècles pour vous prouver le contraire.
Après une pause:
- Si je pouvais sortir de ce lieu maudit où l’enfer prend ses ébats!
- Écoutons d’abord si tout bruit a cessé... Oui, je n’entends plus rien , tout est tranquille. Le fantôme satisfait de sa proie est rentré dans la tombe. Le ciel en soit loué! Quittons maintenant cette tour où Satan règne en despote.

Ulric prit la lanterne sourde et se dirigea vers l’escalier de pierre. Mais à peine eut-t-il posé le pied sur la troisième marche, que la voix du spectre retentit de nouveau comme la trompette du jugement dernier.
- “Celui qui se rend complice du crime, doit être puni comme celui qui l’exécute. L’enfer attend une troisième victime.”
La voix se tut et l’ombre de Charles-Quint secouant de son bras puissant l’immense escalier en spirale, un craquement épouvantable se fit entendre, les lourdes marches détachées par la secouesse roulèrent les unes sur les autres et entraînèrent Ulric Damman dans l’abîme.

**Nederlandse vertaling:

De droom van een antiquair

**Daarnet viel de sneeuw in grote vlokken, zijn wit doodskleed meer en meer spreidend over de slapende stad. Maar het weer is veranderd. Een zware storm heeft de noorderwind vervangen. Hagel en regen geselen de flanken van het oude Belfort. De donder rolt aan, rommelt, barst los en doet de antieke stadstoren beven op zijn grondvesten. Bliksemschichten uit botsende wolken scheren langs de schietgaten van het gebouw en verjagen uilen en vleermuizen uit de donkere hoeken waar zij hun onderkomen hebben.gekozen. Opgeschrikt verlaten die nachtdieren hun schuiloorden, vliegen in duizend richtingen dwarrelend door elkaar, onheilspellende kreten uitstotend die de drie oudheidkundigen van ontzetting doen verstijven, als waren het stenen of houten standbeelden.

Als het waar is dat [zelfs] iemand met een onwankelbaar en gehard karakter niet immuun is voor de heftige verschrikkingen die het bovennatuurlijke veroorzaakt, dan is het ook waar dat hij er niet lang aan onderhevig is. Eens de eerste emotie voorbij, neemt het natuurlijke karakter weer de bovenhand en vecht het tegen de gevoelens die veroorzaakt worden door de opwinding, eigen aan alle beïnvloedbare karakters. Dat was ook het effect van de diabolische lach, waarbij zich nog de zware impact van de storm voegde, op de drie oudheidkundigen, vooral dan op Polymathe.
Ditmaal was er geen twijfel mogelijk, er kon niet worden verondersteld dat de wind die floot in de gaten van de toren dit eigenaardige effect had veroorzaakt. De lach was overduidelijk gehoord, men kon hem niet ontkennen. Er bleef de dokter geen andere keuze over dan ofwel zijn zwakte toe te geven en nederig te erkennen dat hij zich moest neerleggen bij het bovennatuurlijk vertoon waarvan hij getuige was, ofwel zich krampachtig te verzetten tegen elke mogelijke tussenkomst van de hel in het menselijke handelen, openlijk en wanhopig de duistere macht te trotseren die rondom hem aan het werk was. – Hij hield het bij dat laatste.

Het onweer was dubbel zo krachtig geworden. De bliksemschichten volgden elkaar zo snel op dat zij de zaal vulden met een wit en hel licht waartegen dat van de lantaarns verbleekte. Op het hoogtepunt van de storm vatte Polymathe post naast het luik. Hij bood nu een verschikkelijke aanblik, leek wel een duivel die zijn macht botviert op de gevallen engelen en de verstotenen die zijn rijk bevolken. Met afgrijzen, verlamd van ontsteltenis, staarden de baron en de ridder naar hun metgezel en meenden zij zich tegenover de koning van de duisternis te bevinden.
Plots hief Polymathe het hoofd en, met uitgestoken rechterarm als gaf hij een bevel, sprak hij deze woorden met daverende stem:
- “Wie je ook weze, mens, geest, spook of demon! ik beveel u, u terug te trekken, zoniet mag u het verdiende loon voor uw brutale lach vrezen!”
Na deze woorden mengden verschrikkelijk nieuw gelach en scherp gefluit zich met het lawaai van het onweer. In de staat van overmatig geestelijke ontreddering waarin de dokter zich bevindt, deert hem dat niet; in tegendeel; het gevaar trotserend roept hij met een stentorstem: “Geesten of demonen! als u echt bestaat, als uw lijkgewaden en het hellevuur u niet tegenhouden, kom dan uit uw graftombe of uit de hel en verschijn voor mijn ogen, als u daartoe in staat bent!”
Hij had niet de tijd om meer te zeggen. Het luik, dat de baron en de dokter met vereende kracht niet hadden kunnen bewegen, ging vanzelf open, met angstaanjagend gedruis. Een dikke walm die een zwavelgeur afgaf, ontsnapte en vulde de zaal. De wolk trok geleidelijk aan weg en daar verscheen, voor de verbijsterde ogen van de oudheidkundigen, de schim van keizer Karel, in keizerlijk ornaat, de kroon op het hoofd en de scepter in de hand.
Polymathe en de baron deinsden ontzet achteruit voor het spook dat hen met trage stappen naderde, majestatisch, met vlammende ogen, de woede op zijn trots gelaat, zoals het volk hem zich nog herinnert.
Het onweer gierde nog steeds en alleen het vuur aan de hemel verlichtte dit fantastisch schouwspel.
Op twee stappen van zijn slachtoffers hield het spook halt en vervolgens, zijn gouden scepter boven hun hoofd strekkend, sprak hij volgende verschrikkelijke woorden uit:
- “Waanzinnigen die alles willen weten, alles doorgronden, en die in uw hoogmoed meent dat de natuur zelfve haar geheimen voor u niet kan verhullen, uw drang naar kennis maakt u blind en waanzinnig. U hebt een heiligschennende hand willen leggen op een document dat geen enkele sterveling ooit zal lezen, uw laatste uur is geslagen. Ga mij vooraf naar de dood die u wacht!”
Als bij veroordeelden die men naar de pijnbank leidt, waren de gelaatsuitdrukkingen van de twee oudheidkundigen door panische angst onherkenbaar geworden. De ogen puilden hen uit de kassen en hun haren waren wit geworden. Gevolgd door de geest daalden zij de trap af.

De storm milderde en de oude zaal van het Belfort, daarnet nog zo vol leven, werd opnieuw stil en somber als een weidse tombe, verlicht door de macabere schijn van een graflamp.
Ulric had zich krampachtig rechtgehouden aan de smidshaard. Grote druppels koud zweet sijpelden over zijn ingevallen, lijkbleke wangen. Koortsige rillingen doortrokken zijn leden en deden zijn tanden klapperen.
Toen alles rond hem opnieuw stil geworden was, wierp hij een vertwijfelde, van pijn doortrokken blik op de plaats waar hij zijn metgezellen had zien wegvoeren door het spook.
- “ Mijn beste vrienden” sprak hij voor zich uit, “wat is er van u geworden?... Had ik u niet gewaarschuwd voor het gevaar dat ons bedreigde? Ach! Polymathe! Polymathe! uw ongeloof is de oorzaak van alles... U beweerde dat doden niet opstaan uit hun graf en ziedaar keizer Karel die na meer dan twee eeuwen terugkomt om u het tegendeel te bewijzen.
Na enige tijd:
- “Kon ik maar ontsnappen uit deze vervloekte plaats waar de hel zich komt vermaken.”
- “Luisteren we eerst eens of elk geluid is uitgestorven! Ja, ik hoor niets meer, alles is rustig. Nu de geest voldaan is met zijn prooi, is hij teruggekeerd in zijn graf. De hemel zij dank! Laten we nu deze toren verlaten waar Satan heerst als een despoot.”

Ulric nam de dievenlantaarn en richtte zich naar de stenen trap. Maar nauwelijks had hij zijn voet op de derde trede gezet of de stem van de geest weerklonk opnieuw als de trompet van het laatste oordeel.
-“ Wie zich medeplichtig maakt aan een misdaad, moet worden gestraft zoals degene die ze uitvoerde. De hel verwacht een derde slachtoffer.”
De stem zweeg en toen de geest van keizer Karel met zijn machtige arm aan de enorme draaitrap schudde, hoorde men een afschuwelijk gekraak. Losgerukt door het schudden rolden de zware treden over elkaar en sleurden zij Ulric Damman mee in de afgrond.

Lees dit boek online